*Bài viết được biên soạn lại từ bài viết của bác sĩ Anh Nguyen
Vì sao cần dạy trẻ về giá trị của lỗi sai và thất bại?
Có một bài học rất quan trọng mà nhiều khi chúng ta lại ít quan tâm để dạy trẻ. Nhưng nó lại là bước không thể thiếu để giúp trẻ thành công. Chúng ta thường dạy trẻ phải cố gắng, phải kiên trì, phải học giỏi để có công việc lương cao... Nhưng chúng ta lại bỏ qua bài học dạy trẻ cách chấp nhận thất bại, chấp nhận lỗi sai và đứng lên từ đó. Con người thường có khuynh hướng giáo dục theo hướng tích cực, nhưng lại bỏ ngỏ những khái niệm tiêu cực hơn, hoặc cố lẩn tránh hay dùng hình phạt để răn đe cấm đoán. Thậm chí, nhiều người còn dùng cách dạy đánh chừa hay đổ lỗi cho vật khác như: "Bo có lỗi gì đâu, cái ghế phải không Bo, đánh cái ghế nè", hơn là dạy cho trẻ hiểu rằng lỗi lầm cũng có giá trị, cũng cần được tán dương. Cách giải quyết như vậy là bạn đang vô tình làm trẻ có lối suy nghĩ có lỗi sẽ giấu hay cố đổ lỗi cho người khác.
Giá trị của lỗi lầm
Lỗi lầm là một phần của xã hội, nó không nên bị tách rời và chối bỏ. Nó không nên được hiểu là "thứ đáng sợ" và người làm lỗi sẽ luôn bị chỉ trích và trách mắng. Khi hiểu về lỗi lầm, chúng ta nên hiểu nó trong hoàn cảnh xảy ra sự việc. Khi dạy trẻ về lỗi lầm, chúng ta không nên hỏi con những câu như “con biết làm vậy là sai không, là hư không?”, thay vào đó, hãy cho trẻ thấy lỗi sai của mình trong hoàn cảnh xảy ra sự việc. Ví dụ, cha mẹ có thể hỏi con: “con biết đá như vậy cún con sẽ bị đau như thế nào không?”. Khi nói đến đó, bạn hãy thử ấn mạnh từ từ vào chỗ lõm của ngón cái và ngón trỏ và hỏi con có đau không để giải thích cho con biết là con đã sai như thế nào và sẽ dẫn đến hậu quả gì. Nếu bạn chỉ chỉ ra với trẻ rằng lỗi lầm là thứ không được xã hội chấp nhận thì mãi trẻ cũng không nhận ra lỗi lầm hoặc cố tìm cách che đậy nó. Nhưng khi bạn cho trẻ thấy lỗi lầm có thể dẫn đến hậu quả gì, trẻ sẽ tự nhận ra liệu có nên làm như vậy nữa hay không.
Khi nói về sự cải thiện hậu quả, không ít những nhà giáo dục đã giáo dục “theo chiều ngược”, tức là giúp trẻ nhận ra lỗi và dạy trẻ chấp nhận lỗi sai, hơn là đưa luật không được làm sai - nếu sai bị phạt. Điều thú vị là: những trẻ học được cách chấp nhận lỗi sai có khuynh hướng đạt kết quả cuối cùng tốt hơn. GS. Dweck, ĐH Stanford, Mỹ từng chia sẻ: khuyến khích trẻ nhận hậu quả và học hỏi từ lỗi sai là một phần cần thiết trong học hỏi, khi làm nên tập trung khuyến khích vào thế mạnh để trẻ phát triển năng lực tự cải thiện từ bên trong.
Khi đứa trẻ mắc lỗi hay cư xử không đúng
Chỉ trích hay bao biện là cách không khôn ngoan khi đối phó với lỗi lầm. Nhiều người hay bao che như kiểu “còn nhỏ có lỗi gì đâu, từ từ tính” hoặc có người chỉ trích “bưng thế cũng đổ à, đồ đứa con hư”. Thực ra, hai cách này đều dẫn đến sự chối bỏ lỗi hơn là giúp trẻ chấp nhận nó. Cách thứ hai - chỉ trích giống như cách bạn gắn mác cho sự thất bại hay sự vô dụng. Cách thứ nhất - bao biện, bạn đang cố gắng che dấu và chối bỏ lỗi lầm của con. Cả hai cách này đều có thể làm trẻ hiểu không đúng về lỗi lầm. Việc đứa trẻ lại tái phạm hay muốn che dấu lỗi là điều có thể hiểu được.
Khi trẻ có lỗi nên làm thế nào?
Cách tiếp cận nên gồm ba bước: giúp trẻ hiểu sự tồn tại của lỗi lầm, chấp nhận sự tồn tại của lỗi lầm và cách giải quyết. Cha mẹ có thể thực hành theo các bước đơn giản sau:
Bước 1: Giúp trẻ hiểu sự tồn tại của lỗi lầm: tức là cho trẻ thấy hậu quả của vấn đề chỗ nào, càng chi tiết, càng rõ, nếu có thể minh họa được thì càng tốt.
Bước 2: Giúp trẻ chấp nhận sự tồn tại của lỗi lầm: đây là bước giúp con tìm ra nguyên nhân phía sau của lầm lỗi. Có thể dùng 5 câu hỏi tại sao để tìm ra nguyên nhân. Phương pháp này được đề xuất bởi ông Sakichi Toyoda, nhà sáng lập ra hãng xe Toyota nổi tiếng trên thế giới. Sau 5 lần hỏi tại sao hầu hết các vấn đề sẽ được giải quyết, với những trường hợp đơn giản thường không cần dùng đến 5 lần. Các bé từ 3 tuổi có thể thích cách tương tác này. Dưới đây là một ví dụ ứng dụng phương pháp 5 câu hỏi tại sao:
1. Con bị ngã là do đâu? - do đâm phải cái ghế
2. Tại sao đâm phải cái ghế? - tại cái ghế nằm giữa đường
3. Tại sao cái ghế nằm giữa đường? - tại con mang ra đây chơi
Đến đây bạn có thể giúp bé nhận ra tại sao lỗi lại tồn tại rồi.
Bước 3: Giúp trẻ tìm cách giải quyết: giúp trẻ nhận ra các hướng giải quyết và tự lựa chọn cách giải quyết. Ví dụ về sự việc với cái ghế, tiếp tục hỏi con: “vậy con nghĩ làm sao để không bị té lại?”, - Dạ, con cất cái ghế lại vị trí cũ! Lúc này bạn hãy tán dương và khuyến khích bé thực hành cải thiện như “đúng rồi, nếu cất cái ghế, con sẽ không bị vấp và sẽ không bị ngã nữa”.
Bất kỳ lúc nào trẻ cũng có thể mắc lỗi hoặc có những lúc cư xử chưa đúng. Khi đó, thay vì chỉ trích hay bao che thì hãy giúp trẻ dũng cảm nhận ra nó và cùng tìm hiểu nguyên nhân và cách giải quyết. Quy trình có vẻ như tốn thời gian và công sức, nhưng sẽ đem lại kết quả lâu dài là rất ý nghĩa cho trẻ, đặc biệt nếu điều này được dạy sớm trước khi trẻ bắt đầu hòa nhập vào môi trường lớn hơn ngoài gia đình. Những đứa trẻ học được quy trình này sẽ phát triển khác biệt và vượt trội về tư duy hơn tất cả.
Mầm xin giới thiệu với ba mẹ 3 cuốn sách về Chủ đề: Lỗi sai và Thất bại để giúp bé học cách phản ứng tích cực hơn mỗi khi mắc lỗi hoặc thất bại nhé.
Đây là câu chuyện về bạn hạt giống “siêu xấu”. Cậu ta suốt ngày mắc lỗi, hành xử thô lỗ với bạn bè và còn hay trêu chọc mọi người. Cho đến một ngày khi hạt giống giống xấu tự nhận ra lỗi lầm của mình, cậu đã quyết định sửa lỗi để trở thành một hạt giống tốt hơn.
Cậu bé trong câu chuyện đã gặp phải một vấn đề. Thay vì đối mặt, cậu lại quyết định trốn tránh nó. Nhưng dù cậu có trốn thế nào thì lỗi lầm và vấn đề vẫn còn đó và cậu thì ngày càng cảm thấy lo lắng. Vậy cuối cùng cậu sẽ quyết định làm thế nào?
Đây là câu chuyện về chú chim nhỏ bé Henry Finch. Tuy nhỏ bé nhưng chú luôn mơ ước trở nên vĩ đại. Nhưng chú lại mắc một chút sai lầm... Vậy thì phải làm thế nào nhỉ? Liệu các lỗi lầm có thể ngăn cản chú phấn đấu để trở thành một chú chim tuyệt vời không?
Comments