Tủ sách Giúp trẻ Vượt qua Sợ hãi

Nỗi sợ của trẻ

Cháu trai tôi dù mới 4 tuổi nhưng lại rất sợ ma, bé không dám đi toilet một mình và cũng không dám ngủ nếu không có ai đó nằm cạnh bên, còn chị gái bé thì lại sợ thua, nếu có trò chơi gì bé thấy không phải lợi thế của mình bé thường từ chối không tham gia. Vì sao trẻ con lại có những nỗi sợ như vậy? Và cha mẹ nên làm thế nào để giúp trẻ vượt qua những nỗi sợ này?

Có những nỗi sợ nào và do đâu

Một ước tính cho mỗi trẻ thường sẽ có 1 hoặc 2 nỗi sợ rơi vào 14 loại nỗi sợ, trong đó có những nỗi sợ thông thường như ma, bóng tối, thú/động vật,...nhưng cũng có cái không quá thông thường như sợ thua giống cháu gái tôi.

Lý do khá đa dạng, có thể do trẻ trải nghiệm không thoải mái về điều gì đó. Ví dụ, trẻ bị chó hù/cắn, thì đâm ra sợ chó hoặc tiếng chó sủa. Nhưng phần lớn các nỗi sợ thường tự phát, do giai đoạn trước 6 tuổi não trẻ chưa đánh giá đầy đủ cái gọi là thực với cái gọi là tưởng tượng. Nó sẽ làm trẻ rơi vào cảm giác lo lắng với bóng tối, sự ma quái khi nghe câu chuyện ma hoặc xem phim kinh dị, cũng có thể bị ảnh hưởng bởi ai nói về cái gì đó.

Một điều chúng ta nên biết là lúc này trẻ cũng chưa phát triển đủ sự kiểm soát nên khi đối mặt với nỗi sợ trẻ thường rất khó tự trấn an mình. Do đó, những cách trấn an mà cha mẹ hay dùng như "sợ gì đâu, đi nào!" hay kiểu la mắng trẻ "nhát cáy, tự đi đi" là không có hiệu quả, mà còn làm trẻ cảm thấy lo lắng hơn. Càng lo lắng, trải nghiệm của trẻ càng bị giới hạn và có thể khiến trẻ không phát triển được đầy đủ trí tưởng tượng của mình - điều mà Thiên tài vật lý Albert Einstein từng chia sẻ: "Logic sẽ đưa trẻ từ điểm A đến điểm B còn trí tưởng tượng sẽ đưa trẻ tới mọi nơi".

Cách giúp trẻ vượt qua từng nỗi sợ

Thực tế, cách để giúp trẻ vượt qua là giúp trẻ nhận ra nỗi sợ hơn là né tránh hay động viên "rỗng" như ở trên. Những nỗi sợ thông thường và những cách cha mẹ giúp trẻ vượt qua nỗi sợ.

1. Sợ vật cụ thể

Trẻ có thể sợ những vật có thể nhìn thấy được có thể là những vật nhỏ như thú bông đến vật lớn như chiếc máy bay. Cha mẹ có thể giúp đỡ bé bằng cách:

- Đối với thứ có thể cầm nắm được thì càng nhiều trải nghiệm "cầm và vô hại" thì trẻ nhận ra nó là vô hại và chấp nhận nó. Trò chơi đổi vai là thích hợp cho loại này. Bạn đóng vai là người cầm món trẻ sợ, trẻ sẽ đóng vai người nhận món đó từ tay bạn, và ngược lại. Biến nó thành một dạng trò chơi, như bế em bé nào! chăm gấu ngủ nào! ... Trải nghiệm ban đầu trẻ sẽ sợ và không chịu chơi, nhưng bạn đừng cố ép, và chờ dịp khác và khuyến khích bé chơi, khi bé chịu chơi thì bài toán sẽ dần được giải quyết.

- Với vật thể to và không thể cầm nắm như chiếc máy bay thật, đọc cho trẻ nghe, xếp hình về nó là một cách tiếp cận thú vị. Khi trẻ cảm thấy thoải mái hơn thì dẫn trẻ đến bảo tàng có những vật đó.

Nhớ rằng, mỗi trải nghiệm trẻ vượt qua là một thành công lớn của trẻ, tại sao bạn không khen và cổ vũ tinh thần đó!

2. Sợ cái tưởng tượng (không cầm nắm được)

Bóng tối

Bóng tối là thứ trẻ hay sợ vì nó cho trẻ cảm giác không thoải mái, một số trẻ có thể đánh đồng với ma. Cách cha mẹ giúp đỡ bé:

- Giường ngủ của trẻ không nên có những con thú bông lớn, giấy dán hình bóng. Những vật dụng này khi có 1 ánh đèn lọt vào có thể cản và tạo một hình ảnh giả lọt vào mắt trẻ dễ gây thức giấc, đặc biệt với các bé sợ bóng tối.

- Cha mẹ có thể dành thời gian nằm ngủ cùng trẻ với ánh đèn nhỏ một thời gian, tầm 1-2 tuần, khi trẻ chuẩn bị ngủ bạn có thể tắt đèn. Điều này có thể làm trẻ quen với sự biến mất của ánh đèn khi thức dậy. Sang bước 2, bạn không ngủ mà chỉ nằm đọc sách cùng với trẻ một lúc (tầm 30 phút) trong ánh đèn lớn, sau đó, nói "Mẹ sẽ tắt đèn lớn nhé, chúc con ngủ ngon, mẹ để đèn nhỏ cho con một lúc nhé". Sau đó, bạn hãy tắt đèn lớn, bật đèn nhỏ. Một tiếng sau, bạn hãy tắt đèn nhỏ. Bước này hơi mất công, nhưng nó cho trẻ thời gian để kiểm soát bóng tối, chỉ một thời gian tầm 3-4 tuần, trẻ kiểm soát tốt thì không còn sợ bóng tối nữa.

- Khi đi qua chỗ tối, trẻ có thể sợ không dám đi hoặc nép vào chân bạn. Bạn nên nắm tay trẻ, không cần trấn an, vẫn nói chuyện bình thường và bước đi. Khi vừa đến chỗ sáng, bạn quay lại bé mà nói rằng: “Mẹ con mình đang đi qua chỗ sáng hơn, chỗ vừa rồi chỉ tối hơn chỗ này thôi. Con biết có cách nào làm chỗ này bị tối không? Đợi bé trả lời. Dù bé có trả lời hay không, bạn cũng có thể chỉ bé một trò vui để làm như bên dưới:

"Con dùng bàn tay che hai mắt mình lại nhé, con thấy gì không nào?"

Không thấy gì đúng không con, vậy con hé hé một ngón tay thử xem, hơi tối một tí, nhưng con có thấy gì không? thử bước đi cùng mẹ nhé! Đơi bé trả lời.

Sau đó, con hãy hé dần những ngón tay và đi thử xem ! Đúng rồi, nếu lần sau con đi qua chỗ tối, nếu thấy sợ con hãy chơi trò này cùng mẹ. Con có thể dùng tay che và nhìn qua kẽ hở để đi, đồng ý không! Mẹ chắc chắn con sẽ đi tới được ánh sáng. Chúng ta sẽ cùng chơi trò đó mỗi khi đi qua bóng tốt con nhé!

- Cũng có thể cho trẻ đèn pin. Đừng do dự dùng công cụ để giúp trẻ vượt nỗi sợ. Thực ra điều này cũng sẽ giúp trẻ hiểu nên tìm những giải pháp tích cực giải quyết vấn đề hơn là lo sợ.

Ma

Sợ ma có thể bắt nguồn từ sợ cái mơ hồ như bóng tối, hay từng trải nghiệm giấc mơ không thoải mái, hoặc do ai đó hù hay kể chuyện ma. Cách ứng xử của cha mẹ:

- Tránh hù ma/dọa ông kẹ để trẻ ngủ là một trong những sự gắn ép vô tình của cha mẹ để trẻ tự rơi vào lo lắng một cách tưởng tượng. Ví dụ: Đứa con chưa ngủ, vẫn ngồi chơi mặc dù đã 11 giờ tối. Người mẹ biết cách làm đứa trẻ phải nằm xuống ngủ ngay khi thỏ thẻ vào tai cậu câu này: "Mẹ ngủ đây, con chơi một mình, không sợ à" Cậu bé liền nằm xuống và nhắm mắt ngủ. Vậy bạn nghĩ người mẹ này thật giỏi, đã có cách trị cậu bé. Tuy nhiên, thực tế, người mẹ mỗi đêm đã cho trẻ một câu thần chú, nhưng nó không hề có ích, ngoài làm trẻ ngoan ngoãn ngủ sớm hơn. Lo lắng là cảm giác đứa trẻ đó mang vào giấc ngủ, điều mà sẽ làm giấc ngủ của trẻ không thực sự thư giãn như vốn có của nó

- Đầu tiên bạn cần nhận ra điểm bắt nguồn nỗi sợ như bóng tối, giấc mơ, hình bóng của cái gì ở trẻ,... Sau khi nhận ra, cố gắng tạo những dịp để trẻ trải nghiệm "vô hại" và khi đã trải nghiệm vô hại thì cho trẻ động viên để trẻ nhận ra là không thật. Ví dụ, trẻ từng ngủ mơ không thoải mái và sợ vào giấc ngủ do sợ ma. Vào mỗi sáng trẻ thức dậy mà vui vẻ, đó là lúc cho trẻ biết về trải nghiệm vô hại, lúc này bạn kể chuyện hỏi thăm, nói về sự thoải mái, không còn nhìn thấy ABC,... trẻ dần nhận ra ngủ là vô hại.

Nỗi sợ liên quan đến kết quả nỗ lực

Đó là những nỗi sợ như sợ thua, sợ bị ăn hiếp, sợ bị đau, sợ bị té... thường gắn kết với kết quả, nỗ lực. Thực ra trẻ từ 2 tuổi có thể nhận ra “hậu quả” của việc thua và tự hình dung nó như là một cách không thoải mái. Trẻ bắt đầu hình thành hành vi trốn tránh các hoạt động nếu trẻ cho là không có cơ hội thắng hoặc đã từng có trải nghiệm thua trước đó. Điều này làm trẻ bị giới hạn. Cách cha mẹ giúp đỡ bé:

- Chọn hoạt động thử thách: Hoạt động thử thách cần phù hợp với độ tuổi trẻ, và cho phép trẻ có thể thực hiện được. Điều này giúp trẻ hứng thú với quy trình. Nếu nó quá khó khăn thì trẻ dễ bỏ cuộc sau 1-2 lần thử. Lúc này, trẻ bắt đầu nghĩ đến kết quả.

- Khi bạn tham gia thử thách cùng trẻ, thì bạn và trẻ cùng chơi. Bạn không có trách nhiệm làm thay trẻ. Bạn có thể hỗ trợ trẻ, nhưng đừng làm thay trẻ. Ví dụ, trẻ đòi tự mặc quần áo thì cứ để trẻ mặc quần áo, tự xỏ ống tay. Khi cần, bạn xin phép như “con cần thì nói mẹ nhé, mẹ có thể giúp con kéo cái này thì dễ hơn”.

- Cho trẻ biết không phải kết quả các các trò chơi hay thử thách là đáng xấu hổ hay đáng chê trách. Tùy vào mục đích mà kết quả trò chơi mang lại. Bạn nên tổ chức các trò chơi tập thể bố mẹ con cái như “quẹt mực vào tay, vào mặt khi trả lời sai”. Sau 2-3 lượt chơi, dùng chiếc gương để cho trẻ thấy không ai là không có lần sai, mặt ai cũng sẽ lấm lem mực, trông thật tức cười. Điều này giúp trẻ nhận ra rằng không ai luôn đúng hay sẽ luôn làm sai.

- Nỗ lực là phần quan trọng nhất của cuộc chơi hay thử thách. Kết quả thất bại sau mỗi lần sai đó chỉ là một phần cho sự thành công ở phía sau. Trẻ thường sợ sai vì cho rằng mình sẽ làm sai mà không nhận ra giá trị của nỗ lực là rất quan trọng. Trò chơi xếp chồng gỗ là một ví dụ hay để trẻ hiểu về nỗ lực. Bạn và trẻ thi nhau xếp chồng khối gỗ vuông lên cao. Mỗi lần xếp bạn và trẻ trao đổi mình sẽ xếp như thế nào để khối gỗ không ngã mà chiều cao gia tăng. Trao đổi sẽ giúp trẻ hiểu quy trình để có một khối gỗ cao là một nỗ lực thực sự. Chứ không chỉ là ai cao hơn, ai không ngã.

Nguồn: Anh Nguyen

Biên tập: Mầm Đọc - Reading Seed

Sau đây, Mầm xin giới thiệu tủ sách Vượt qua Sợ hãi để giúp các bạn Mầm cùng làm quen và vượt qua các loại nỗi sợ khác nhau của riêng mình nhé.

1. The Dark (2013) (4-8 tuổi)

Bóng Tối - một thứ vô hình - đã hóa thân thành bạn của Laszlo - một nhân vật cụ thể. Người bạn Bóng Tối đã nói chuyện với Laszlo và đưa cậu qua một “trải nghiệm vô hại” để cậu nhận ra rằng bóng tối chẳng qua chỉ tồn tại khi không có ánh sáng. “Trải nghiệm vô hại” đã tiếp thêm sức mạnh để Laszlo vượt qua nỗi sợ tưởng tượng của chính mình.

2. Bedtime Without Arthur (2010) (4-9 tuổi)

Câu chuyện về nỗi sợ những thứ vô hình như bóng tối, ma và quái vật mỗi khi đi ngủ! “Trải nghiệm vô hại” hoặc làm quen dần với những nỗi sợ vô hình này là những cách rất tuyệt vời để vượt qua nỗi sợ. Thế nhưng cô bé Bella trong truyện lại có cách “siêu” hay ho khác để vượt qua nỗi sợ vô hình của chính mình. Nếu cậu cần thêm sức mạnh để vượt lên chính mình thì hãy nghe Bella kể chuyện nhé!

3. Everyone Can Learn to Ride Bicycle (2013) (4-8 tuổi)

Tập xe đạp là một hoạt động tuyệt vời giúp trẻ vượt qua nỗi sợ ngã đau. Cô bé trong truyện đã tập đi, tập lại mà vẫn chưa đạp được xe. Thậm chí em còn bị ngã đau nhiều lần, nhưng bố đã giúp em nhận ra thất bại cũng không có gì đáng xấu hổ. Việc đạp được xe chính là trái ngọt cho những nỗ lực không biết mệt mỏi của cô bé.

4. Jabari Jump (2017) (4-8 tuổi)

Jabari đang tập nhảy ván lần đầu! Trèo lên tấm ván cao nhìn xuống bể bơi vừa rộng vừa sâu cũng hơi sợ các cậu nhỉ. Nhưng bố đã nói với Jabari rằng đôi khi sợ hãi một chút cũng không sao, Jabari có thể luyện tập thêm và bố sẽ đưa cậu đến nhảy ván vào hôm sau. Nếu bố mẹ cùng tham gia các thử thách với chúng mình như bố bạn Jabari thì chắc hẳn chúng mình sẽ nhanh chóng vượt qua sự sợ hãi đấy.

5. After the Fall (2017) (4-8 tuổi)

Quả trứng Humpty Dumpty thích ngồi trên tường cao nhưng cậu lại bị ngã nhào xuống. Trải nghiệm thất bại không thoải mái đó đã khiến cậu trốn tránh hoạt động ưa thích đó một thời gian. Sau nhiều ngày suy nghĩ, cuối cùng Humpty Dumpty nhận ra, nếu cậu không vượt qua nỗi sợ bị ngã và bị cười nhạo thì cậu sẽ không bao giờ có thể làm được điều mình yêu thích. Câu chuyện sẽ tiếp thêm sức mạnh giúp bé vượt qua nỗi sợ bị thất bại và chê cười!

Mời bạn thưởng thức thêm tác phẩm Sau Cú Ngã do Mầm dịch từ After the Fall.